Het coronavirus zaait ook doden doordat minder vrouwen zich dit jaar laten testen op borstkanker. Volgens het Alexander Monro Ziekenhuis zullen meer dan 500 vrouwen om die reden de komende jaren overlijden. Deze bewering is ongegrond en waarschijnlijk overdreven. 

Bewering

Meer dan 500 vrouwen zullen overlijden aan borstkanker, doordat het bevolkingsonderzoek naar borstkanker tijdens de coronacrisis tijdelijk werd opgeschort.

Oordeel

Niet bewezen

Bron van de bewering

Ontsnap je aan het coronavirus, sterf je alsnog aan borstkanker. Volgens het Alexander Monro Ziekenhuis in Bilthoven is de kans daarop de komende jaren groter, doordat het bevolkingsonderzoek naar borstkanker tijdelijk is opgeschort. Op 16 maart werd de screening stilgezet en pas volgende week (half juni dus) komt het weer op gang.

Het ziekenhuis heeft berekend dat dit zelfs aan meer dan 500 vrouwen het leven zal kosten. Doordat zij hun controle oversloegen, werd niet vroegtijdig een tumor opgespoord. Het nieuws werd overgenomen door onder meer Het Parool, Hart van Nederland en AD.

Waarom klopt het niet? 

Volgens het Centrum voor Bevolkingsonderzoek van het RIVM, ontvangen dit jaar maandelijks circa 110.000 vrouwen een uitnodiging voor een screening. De ervaring leert dat daarvan ongeveer 77% komt opdagen, dat zijn 84.700 vrouwen per maand. Het RIVM schat dat van elke miljoen gescreende vrouwen er 850 tot 1075 niet overlijden aan borstkanker dankzij vroegtijdig ingrijpen.

Dat sluit aan bij het percentage dat ook andere internationale onderzoeken vinden: als 1000 vrouwen zich vanaf hun vijftigste laten testen op borstkanker, zal hierdoor ongeveer één vrouw minder sterven. Dat zijn in dit geval dus afgerond 85 vrouwen per maand. 

Dit is een ietwat controversiële aanname, omdat er ook wetenschappers zijn die uitkomen op een half zo groot aantal geredde levens, bijvoorbeeld deze Engelse studie en deze overzichtstudie. Er zijn zelfs onderzoeken (zoals deze) waaruit zou blijken dat borstkankerscreenings ons helemaal geen sterfgevallen besparen. Omdat het laatste woord hierover nog niet over gezegd is, laten we deze discussie even links liggen. 

De redenering van het Alexander Monro Ziekenhuis is nu als volgt: drie maanden lang niet screenen betekent dat 3 keer 85 vrouwenlevens niet worden gered (255). Omdat de screenings nu weer opstarten op halve kracht, neemt het ziekenhuis aan dat ook de rest van het jaar maar de helft van het gebruikelijke aantal vrouwen een mammografie kan krijgen: ruim 276 vrouwen missen de boot. Alles bij elkaar kom je dan inderdaad uit op 500 sterfgevallen die niet zijn voorkomen.

Volgens Nynke van der Veen, hoofd van het Centrum voor Bevolkingsonderzoek van het RIVM, gaat de berekening veel te kort door de bocht. Om de screening volgens de laatste veiligheidseisen uit te kunnen voeren, verwacht ze dat aanvankelijk inderdaad ongeveer de helft van het aantal vrouwen gescreend zullen worden. Dat wil echter niet zeggen dat dit aantal de komende tijd niet omhoog zal gaan. ‘Ik vertrouw erop dat we uiteindelijk meer vrouwen zullen testen, maar dat is nu nog niet te zeggen. Dat hangt ook af van het vervolgonderzoek: wat kan de zorg aan?’ 

Minstens zo belangrijk is dat een gemiste screening niet onherroepelijk leidt tot een sterfgeval: de mammografieën brengen vaak juist langzaam groeiende tumoren aan het licht. Die zijn een of meer maanden later ook nog wel te behandelen. ‘Bij sommige vrouwen kan uitstel er zelfs voor zorgen dat een afwijking die drie maanden geleden nog onzichtbaar was, nu juist wel wordt ontdekt. Ik zeg niet dat zich dat tegen elkaar laat wegstrepen, maar het laat zien dat het allemaal veel complexer ligt.’ 

Ook Harry de Koning, hoogleraar Vroegopsporing Ziekten aan het Erasmus UMC, relativeert het aantal sterfgevallen onder vrouwen die hun screening enkele maanden hebben uitgesteld. ‘We kunnen geen verschil in overlevingskans aantonen als iemand zich wat later laat screenen. Met de huidige therapieën zijn de tumoren dan nog steeds te behandelen. Natuurlijk is de boodschap om je te laten screenen wel goed, maar ik denk dat we eerder praten over tientallen verloren levens, dan over 500.’

Borstkankerchirurch Yvonne van Riet zegt op de website van het Catharina Ziekenhuis hetzelfde. “Op de eerste plaats hebben we het over uitstel, geen afstel. Nu, drie maanden later, komt iedereen gewoon weer aan de beurt. Die screening is vooral gericht op vroege detectie en voorkomt geen borstkanker. Vooral de kleinere, niet palpabele tumoren worden aangetoond. Die groeien in drie maanden hooguit enkele millimeters.”

Het Parool heeft de eigen berichtgeving twee dagen later rechtgezet: De berekening van het Alexander Monro Ziekenhuis ‘klopt niet en leidt tot onnodige paniek.’

Conclusie

Er is geen bewijs dat door de opgeschorte borstkankerscreening 500 vrouwen zullen overlijden aan borstkanker. De uitstel van enkele maanden leidt lang niet altijd tot een sterfgeval en de verwachting is dat de screenings alsnog zullen plaatsvinden.

Verschenen bij Nieuwscheckers.